Mimo że Słowacki Teatr Narodowy na początku wcale nie był ani słowacki, ani narodowy, to jego historia zaczęła się pisać 100 lat temu. Dlatego też w tym roku na Słowacji obchodzony jest Rok Teatru Słowackiego.
Słowacki Teatr Narodowy [Slovenské národné divadlo - skrót SND] swoje założenie paradoksalnie zawdzięcza niemieckim i węgierskim teatrom, które przyjeżdżały do Bratysławy. I mimo że na początku wcale nie był on słowacki, czy narodowy, to jego historia zaczęła się pisać 100 lat temu.
Mimo tego, że historia SND jako instytucji kultury jest nierozłącznie związana z 3 zespołami: dramatycznym, operowym i baletowym, to dzisiaj chciałabym się skupić przede wszystkim na zespole dramatycznym.
Trudne początki
Po powstaniu Pierwszej Republiki Czechosłowacji i nastaniu nowej sytuacji społeczno-politycznej otworzyła się możliwość rozwoju teatru. Dotychczas w budynku Teatru Miejskiego, który znajdował się w centrum Bratysławy, występowały tylko zespołu niemiecko i węgierskojęzyczne.
Budynek niegdysiejszego Teatru Miejskiego w Bratysławie,
dziś historyczny budynek Słowackiego Teatru Narodowego
O możliwości powołania do życia profesjonalnego Słowackiego Teatru Narodowego dyskutowano już w maju 1918 roku podczas obchodów 50. rocznicy wmurowania kamienia węgielnego pod znajdujący się w Pradze Czeski Teatr Narodowy. W uroczystościach tych uczestniczyła słowacka delegacja pod przewodnictwem jednego z najsławniejszych słowackich poetów - Pavla Országha Hviezdoslava. Za tym pomysłem opowiadali się nie tylko ludzie słowackiej kultury, ale przyłączyli się także czołowi czescy artyści i politycy. [1]
W 1919 roku w Bratysławie powstało Družstvo SND [pol. Towarzystwo Słowackiego Teatru Narodowego] a na jego czele stał czechosłowacki minister odpowiedzialny za Słowację - Vavro Šrobár. Družstvo SND dostało za zadanie utworzenie Słowackiego Teatru Narodowego. Było to sporym wyzwaniem, ponieważ do tej pory w bratysławskich teatrach sztuki wystawiały węgierskie lub niemieckie zespoły. Oczywiście istniały nieprofesjonalne teatry, które, co trzeba podkreślić, w tym roku obchodzą 190 rocznicę swojej działalności, ale na Słowacji brakowało słowackich profesjonalnych zespołów aktorskich. Dlatego też Šrobár w myśli rodzącego się narodu Czechosłowackiego postanowił postawić na czeski zespół Towarzystwa Wschodnioczeskiego, który prowadził Bedřich Jeřábek.
Wnętrze historycznego budynku Słowackiego Teatru Narodowego
Dla planowanego Teatru Narodowego w kalendarzu Teatru Miejskiego wywalczono trzy miesiące w roku - SND musiało się sceną dzielić z niemieckim i węgierskim sezonem. Bratysławski Teatr Miejski, w którym rozpoczynał działalność Słowacki Teatr Narodowy, to dobrze znany wszystkim turystom historyczny budynek SND, który znajduje się na placu Hviezdoslava (Hviezdoslavovo Námestie), na który z cokołu spogląda Hviezdoslav.
Na początku ustalono, że trzy zespoły prowadzone przez Jeřábka: dramat, opera i operetka, zagrają pierwszy sezon (od 1 marca do 26 lipca 1920 roku) według swoich własnych ustaleń. Dlatego też historia Słowackiego Teatru Narodowego zaczyna się 1 marca 1920 roku od opery Hubička (Pocałunek) Bedřicha Smetany. [1] 2 marca zespół dramatyczny zaprezentował sztukę braci Aloisa i Viléma Mrštíków Maryša. Balet SND zadebiutował 19 maja 1920 r. baletem Coppélia Léo Delibesa. Przy czym warto pamiętać, że początkowo Jeřábek nie miał do dyspozycji typowo baletowego zespołu, garstkę tancerzy wspomagali amatorzy i chór operowy.
Ani słowacki, ani narodowy
Problemem było też to, że Słowacki Teatr Narodowy wcale nie był słowacki, bo w ówczesnej Bratysławie, wielokulturowym mieście, łatwiej było o węgierską czy niemiecką publiczność niż o świadomego, słowackiego widza. A sama Bratysława bardziej znana była nie pod nazwą Bratislava, ale pod węgierską nazwą Pozsony lub niemieckojęzyczną - Pressburg. Do tego należy doliczyć także brak słowackich aktorów, śpiewaków i tancerzy, co było konsekwencją braku na Słowacji szkół aktorskich, baletowych czy szkół śpiewu, brakowało także m.in. tłumaczeń sztuk czy słowackich utworów nadających się do inscenizacji.
Już w następnym sezonie tj. 1921/22 powstał słowacki zespół Słowackiego Teatru Narodowego Marška, w skład którego wchodził Janko Borodáč, jego przyszła żona Oľga Országhová, Jozef Kello, Andrej Bagar i Gašpar Arbét. Jednak okazało się, że zespół nie przetrwał próby czasu i po 1 sezonie rozpadł się, zatem pierwsze próby nadania słowackości teatrowi narodowemu były zupełnie nieskuteczne.
Podczas II w.ś. Andrej Bagar brał udział w Słowackim Powstaniu Narodowym
Od połowy lat 20. XX wieku w SND zaczęli pojawiać się pojedynczy słowaccy aktorzy, którzy naukę kończyli w praskim konserwatorium, w 1926 roku na deskach SND zadebiutowała Hana Meličková. Jednak słowaccy aktorzy po powrocie na Słowację i tak musieli grać sztuki w języku czeskim, bo w języku słowackim wystawiano niewiele. Pierwszym słowackim tytułem na afiszu teatralnym były 2 jednoaktówki Jozefa Gregora Tajovskiego Hriech i V službe, które premierę miały 21 maja 1920 roku. Co ciekawe, jednoaktówki w języku słowackim grali czescy aktorzy.
Widzów węgierskich i niemieckich do SND zaczął przyciągać światowej sławy czeski dyrygent i kompozytor Oskar Nedbal, który w 1923 został dyrektorem SND. Jego nazwisko, oprócz widzów, ściągało do Bratysławy także gwiazdy światowego formatu. To dzięki niemu Opera SND wzniosła się na wyżyny. Pomagał on także przy organizacji koncertów Filharmonii Słowackiej, a od 1926 roku był dyrektorem muzycznym nowopowstałego Radia Słowackiego. Era rozkwitu SND skończyła się wraz z tragiczną śmiercią Nedbala w 1930 roku.
Żegnajcie bracia Czesi
Jednak sytuacja nie była przegrana, bo w latach 30. na Słowację z zagranicznych uniwersytetów wraca słowacka inteligencja, dzięki której z każdym nowym sezonem wzrastało zainteresowanie o słowackie przedstawienia. Po Nedbalowi dyrektorem został prywatny przedsiębiorca Antonín Drašar, który ze względu na problemy finansowe stawiał na operetkę kosztem baletu. Inną decyzją Drašara było podzielenie zespołu dramaturgicznego na słowacki i czeski. I to właśnie dzięki tej decyzji zaczął się formować „prawdziwy” Słowacki Teatr Narodowy.
Kierownikiem słowackiej sekcji został Ján Borodáč, który stawiał na słowackie i rosyjskie dzieła. Kolejnym krokiem wzmacniającym „słowackość” Słowackiego Teatru Narodowego był fakt, że właśnie w tym okresie do zespołu aktorskiego prowadzonego przez Borodáča przybyli pierwsi absolwenci Szkoły Muzyczno-Dramatycznej w Bratysławie (później przemianowanej na Akademię) i tym samym słowacki zespół stał się bardziej profesjonalny. Warto dodać, że do założenia tej Akademii rękę przyłożył sam Borodáč, który z wykształcenia był także nauczycielem.
Po utworzeniu faszystowskiego Państwa Słowackiego Słowację musiał opuścić cały czeski zespół artystyczny, co stworzyło możliwości dla słowackich artystów. W SND pojawia się m.in. Ferdinand Hoffman, Ján Jamnický i Jozef Budský. Hoffmann zasłynął inscenizacją utworu Jánošík Márii Rázusovej-Martákovej, w której Jánošík był ateistycznym intelektualistą. Jamnický miał na swoim koncie wiele inscenizacji klasyków, ale najbardziej zapamiętany został po tym, jak w komedii Moliera Chory z urojenia ośmieszył postać premiera Vojtecha Tuki. Natomiast sztuki wystawiane przez Borodáča popierały nowo nastały reżim polityczny. W tym czasie na deskach SND można było podziwiać przedstawienia na podstawie dzieł słowackich autorów jak Ivan Stodola, Július Barč-Ivan, Peter Zvon, Mária Rázusová-Martáková. Wśród aktorów pojawiły się takie nazwiska jak Mikuláš Huba i Mária Bancíková, z kolei Martin Gregor ze względu na swoje żydowskie pochodzenie został zmuszony odejść.
Powojenny rozdział
Wraz z nastaniem powojennej rzeczywistości SND przeszło pod państwową pieczę. Do teatru wracają aktorzy i reżyserzy, którzy wcześniej musieli odejść z politycznych lub rasowych powodów. Zaczyna się formować silne, nowe pokolenie słowackich aktorów: Ladislav Chudík, Mária Prechovská, Gustáv Valach, Mária Kráľovičová, Ctibor Filčík, Július Pántik czy Karol Machata. W tym czasie w repertuarze znajdują się sztuki słowackich autorów Štefana Králika, Petra Karvaša i Leopolda Lahola.
Lata 1948-56 to z jednej strony normalizacja i wypieranie krytycznego
myślenia, z drugiej zaś to czas rozwoju warsztatu aktorskiego członków
SND, którzy w tym czasie szlifowali niemal do perfekcji takie środki jak
metafora, aluzja, paralela, parabola, karykatura, czy groteska.
Božidara Turzonovová
Po śmierci Stalina wśród reżyserów prym wiedzie trójka: Jozef Budský, Tibor Rakovský i Karol L. Zachar. Pierwszy z nich zasłynął przede wszystkim inscenizacją dramatu Antona Czechowa Iwanow w 1961 roku, drugi brechtowskim Życiem Galileusza z 1958 roku, a trzeci z kolei realizuje się w komediach m.in. Shakespeare'a, Moliera i Fredry, a w 1980 roku na zawsze wkrada się w serca słowackiego widza musicalem Na szkle malowane autorstwa Ernesta Bryla i Katarzyny Gärtner.
Lata 60. to rozkwit Słowackiego Teatru Narodowego, na przełomie lat 50-60. pojawiają się: Zdena Grúberová, Elo Romančík, Jozef Kroner, Eva Poláková, Eva Krížiková, Ivan Mistrík, Štefan Kvietik, Ivan Rajniak; w drugiej połowie lat 60.: Michal Dočolomanský, Božidara Turzonovová, Emília Vášáryová, Soňa Valentová, Juraj Slezáček. Pod koniec lat 60. pojawia się nowe pokolenie reżyserów Peter Mikulík, który na Małej Scenie SND wystawia Mrożka i Havla, oraz Pavol Haspra, który nie bał się amerykańskiego dramatu oraz cenzury i wystawia m.in. Kto się boi Virginii Woolf?
Kolejny impuls do rozwoju SND pojawia się w latach 80. i 90. wraz z przybyciem 2 nowych pokoleń aktorów: młodego, ale także tego nieco dojrzalszego. Wtedy na deskach Słowackiego Teatru Narodowego pojawiają się takie gwiazdy jak: Anna Javorková, Martin Huba, Juraj Kukura, Emil Horváth ml., Dušan Jamrich, Milan Kňažko, Dušan Tarageľ, Zdena Studenková, Zuzana Kocúriková, Kamila Magálová, Maroš Kramár, Stano Dančiak, Marián Labuda, František Kovár, Ingrid Timková, Richard Stanke, Diana Mórová, Zuzana Fialová, Gabriela Dzuríková.
Warto także wspomnieć, że aktorzy SND, a zwłaszcza Milan Kňažko i aktorzy Małej Sceny w 1989 roku mieli swój wkład w rozwój Aksamitnej Rewolucji, o czym już pisałam.
Lata 90. to przedstawienia wyreżyserowane przez Hasprę i Mikulíka oraz nowych, młodszych reżyserów jak Ľubomír Vajdička i Vladimír Strnisko. Dzięki ciągłej pracy wielu osób udało się stworzyć wyważony repertuar, a scena dramatyczna SND w tym okresie dogoniła, a czasem nawet wyprzedzała, europejskie trendy.
Ostatnie lata
W ciągu ostatnich lat w SND coraz częściej pojawiało się miejsce dla młodszych i starszych reżyserów: Roman Polák, Juraj Nvota, Dodo Gombár, Patrik Lančarič, Silvester Lavrík, Martin Čičvák, Ondrej Spišák, Marián Amsler, Michal Vajdička, Lukáš Brutovský, Ján Luterán, Sláva Daubnerová. Stara się też odkrywać nowe talenty aktorskie i stopniowo tworzyć miejsce dla nowego pokolenia aktorów. W ostatnich latach aktorzy tacy jak: Monika Hilmerová, Táňa Pauhofová, Tomáš Maštalír, Marko Igonda, Ľuboš Kostelný, Dominika Kavaschová, Alexander Bárta, Martin Šalacha, Milan Ondrík, Ján Koleník i Vladimír Kobielsky.
14 kwietnia 2007 roku, po blisko 50 latach planowania i budowania, udało się oficjalnie otworzyć Nowy budynek Słowackiego Teatru Narodowego, który znajduje się przy centrum handlowym Eurovea (Pribinova 17).
Nowy budynek Słowackiego Teatru Narodowego
Scena dramatyczna SND od lat ma ugruntowaną i stabilną pozycję nie tylko, jeśli chodzi o zainteresowanie widzów, ale także pod względem repertuaru, w którym średnio co sezon znajduje się około 30 przedstawień, w tym 8 premier (4 w Sali Dramatu i 4 w Studiu).
100 lat SND to 100 lat narodu słowackiego
Historia Słowackiego Teatru Narodowego jest nierozerwalnie połączona z historią rozwoju tożsamości narodowej Słowaków. Z tej perspektywy należy uznać stulecie istnienia SND za sukces, bo stworzony z woli politycznej teatr miał swój znaczący udział w budzeniu poczucia słowackości szczególnie wśród mieszkańców wielokulturowej Bratysławy. Mimo braku środków i odpowiednio wyszkolonego zespołu udało mu się wygrać walkę z faworyzowanymi zespołami węgiersko- i niemieckojęzycznymi. Nie należy zapominać, że wkład w budzenie słowackiego narodu paradoksalnie mieli także Czesi, którzy pod kierownictwem Bedřicha Jeřábka działali w ramach Słowackiego Teatru Narodowego.
Słowacka kultura, podobnie jak Słowacki Teatr Narodowy i sam naród słowacki, jest dość młoda i dlatego tegoroczną rocznicę można uważać za ważny kamień milowy w rozwoju Słowacji i jej kultury.
Inne posty związane z Bratysławą znajdziesz klikając w poniższy przycisk:
Jeśli spodobał Ci się mój wpis, to będzie mi miło, jeśli:
✦ zostawisz tu swój komentarz
✦ polajkujesz mój fanpage
✦ udostępnisz ten wpis swoim znajomym
Podczas pisania tego artykułu korzystałam z:
[1] Na Slovensku sa národné divadlo rodilo ťažko, jeho základ napokon položil český súbor. W: history.hnonline.sk. Artykuł w j.słowackim dostępny online, dostęp 20.08.2020
O Činohre SND. W: snd.sk. Artykuł w j.słowackim dostępny online, dostęp 20.08.2020
Sto rokov SND. W: rtvs.sk. Artykuł w j.słowackim dostępny online, dostęp 21.08.2020
Ako sa narodilo Národné. W: kultura.sme.sk. Artykuł w j.słowackim dostepny online, dostęp 20.08.2020
100 rokov Slovenského národného divadla. W: udfv.sav.sk. Artykuł w j.słowackim dostępny online, dostęp 21.08.2020
Brak komentarzy: