2 kamery, główny bohater bez doświadczenia filmowego i aktorka bojąca się kamery. Sto lat temu w trudach powstał pierwszy słowacki film długometrażowy.
Daniel i Jaroslav Siakieľowie to bracia, którzy dali początek słowackiej kinematografii. Mimo że dziś większość Słowaków o nich nie pamięta, to warto wiedzieć, że ich dokonania zapisały się do historii światowej kinematografii i dziedzictwa kulturowego.
Siakieľowie
Urodzony w Blatnicy 25 stycznia 1886 roku Daniel Siakeľ (zmarł w 1946 roku w USA) kształcił się na ślusarza w Budapeszcie. Najpierw wyjechał do Niemiec, by stamtąd w 1905 popłynąć do Ameryki, gdzie znalazł pracę w firmie zajmującej się obróbką filmów Seling Plyscope Co. Był operatorem filmowym, teoretykiem filmu, wynalazcą. Robił filmy dokumentalne. Opracował także kilka ciekawych wynalazków, zaprojektował m.in. pierwszy na świecie automat wywołujący filmy i wiele innych ulepszeń, które kupiły od niego duże firmy.
W 1912 roku dołączył do niego także jego młodszy brat Jaroslav (ur. 4 stycznia 1896 w Blatnicy, zmarł w 1997 roku w wieku 101 lat w USA). Jaroslav zaczął pracować w przemyśle filmowym: rozpakowywał filmy, pomagał w laboratoriach, a na koniec został reżyserem.
To starszy z braci Daniel około 1924 skonstruował projektor dźwiękowy i eksperymentował z kolorowym materiałem filmowym. Jednak Jaroslav również nie pozostał w tyle za Danielem. Podczas I wojny światowej ukończył kurs fotografii lotniczej, później kręcił krótkie filmy dokumentalne i fabularne dla Rothacker Film Mfg Co. Kilka tych filmów tematycznie skupiało się nawet na Republice Czechosłowackiej.
Tatra Film Corporation
Było zatem tylko kwestią czasu, gdy bracia podjęli się zrobienia czegoś swojego. W 1920 roku w Chicago bracia założyli Tatra Film Corporation. Daniel i Jaroslav postanowili robić filmy w swojej ojczyźnie, ale obaj wiedzieli, że potrzebują kapitału.
Pomógł im inny amerykański Słowak – Andrej Šustek, właściciel fabryki projektorów filmowych w Chicago. Założył w tym celu spółkę filmową, która później stała się częścią Tatra Film Corporation. Wielki wkład w spółkę filmową miał też Ján Závodný, który sprzedał posiadane przez siebie kino, aby pomóc braciom zrealizować
filmowe marzenie.
Pod presją wielu amerykańskich Słowaków wybór padł na owiane legendami życie słowackiego zbójnika – Juraja Jánošíka. I mimo że scenariusz był gotowy zaledwie w 1/3 Tatra Film Corporation rozpoczęło pracę nad filmem. Wysłano delegację do Czechosłowacji, by nakręcić Jánošíka. Reżyserem filmu został Jaroslav Siakeľ, jego brat Daniel był operatorem, a razem z nimi na Słowację pojechali dyrektor artystyczny František Horlivý i producent Ján Závodný, który był również prezesem firmy Tatra Film Corporation.
Obsada aktorska
Przy powstawaniu tego filmu udział wzięło również wielu czeskich filmowców, m.in. operator Oldřich Beneš oraz aktor Theodor Pištěk, który wcielił się w Jánošíka. Warto dodać, że Pištěk nie miał do tej pory doświadczenia z filmem, był aktorem teatralnym. Sam film i jego scenariusz inspirowany był popularną sztuką teatralną Jiříego Mahena. Większość pozostałych aktorów również była Czechami, wyjątek stanowiła tutaj ukochana Jánošíka – Anička, którą zagrała amatorska aktorka z Martina, Mária Fábryová. Po Fridzie Schreiberovej, bohaterce pierwszego na Słowacji krótkometrażowego filmu fabularnego Únos (1910), została drugą słowacką aktorką filmową.
W niektórych źródłach można się spotkać z informacją, że Fabryová pochodziła z wyższych sfer, musiała nauczyć się prać w strumieniu i kopać ziemniaki, aby uwiarygodnić swoją rolę. A o tym, czy może wziąć udział w filmie, musiała zadecydować cała
rodzina, bo w tamtych czasach nie wszystko wypadało pannom z wyższych sfer. Faktem jest jednak, że nie miała doświadczenia z filmem. Jak sama przyznała w „Tygodniku Filmowym” w 1957 r., nigdy wcześniej nie była nawet w kinie a kamery się bała, dlatego nigdy więcej już nie zagrała w żadnym filmie.
W sumie ekipa filmu Jánošík liczyła 402 członków wraz ze statystami. Jak podaje Štefan Vraštiak w publikacji poświęconej 80. rocznicy powstania filmu, najwyższą gażę otrzymał Theodor Pištěk – 15 tysięcy koron miesięcznie. Kamerzysta Beneš otrzymywał 10 000 koron, a studenci „którzy grali wszystko” 1500 koron miesięcznie.[1] Film był kręcony przez cztery miesiące. Warto dodać, że ówczesny przeciętny urzędnik zarabiał wówczas od 4 do 7 tys. koron rocznie.
Prace nad filmem zaczęły się tuż po wojnie w Chicago, zdjęcia plenerowe były kręcone w 1921 roku w okolicach Blatnicy w Wielkiej Fatrze. Tam wszystko: pałac i domy kryte strzechą, konie i powozy, a nawet chłopi wyglądali praktycznie tak samo, jak przed wiekami.
Początkowo planowano, że budżet filmu będzie wynosił między 25 a 30 tysiącami dolarów, jednak udało się zebrać około 16 tysięcy dolarów. Sama realizacja filmu pochłonęła 14 500 dolarów a dochody filmu w Czechosłowacji osiągnęły prawie 19 milionów ówczesnych koron.
Jeszcze przed oficjalną premierą ukończone dzieło pokazano ekipie filmowej i znajomym ekipy filmowej na początku listopada 1921 roku we Vrútkach. Film miał oficjalną premierę w praskich kinach Passage, Central i Minuta 25 listopada 1921, 1 grudnia 1921 został zaprezentowany w Atlantic Theatre w Chicago a 3 stycznia 1922 (niektóre źródła mówią o 21 listopada 1921) w kinie Bio Universum [w późniejszych latach Dom umenia Fatra] w Żylinie.
W Czechosłowacji i wśród amerykańskich Słowaków i Czechów film początkowo cieszył się sporą popularnością, jednak jak to z filmami bywa, publiczność szybko straciła zainteresowanie. Natomiast dla szerszej amerykańskiej publiczności film nie był w ogóle dostępny, ponieważ nie starczyło pieniędzy na angielskie napisy, więc film miał tylko słowackie napisy.
Przychody z dystrybucji nie pokryły kosztów, a Tatra Film Corporation nie nakręciło już żadnego filmu. Jak przystało na Janosika – film zabrał bogatym i puścił swoich twórców z przysłowiowymi torbami.
Jednak film krótko po premierze zaginął na pół wieku.
📽️ 100 ROKOV OD PREMIÉRY JÁNOŠÍKA - NÁŠHO PRVÉHO CELOVEČERNÉHO HRANÉHO FILMU 🎬 V žilinskom kine Grand Bio Universum...
Opublikowany przez Ministerstvo kultúry Slovenskej republiky Środa, 27 kwietnia 2022
Drugie życie filmu
Uważano film za bezpowrotnie stracony. Po latach nagranie w swoim garażu w Chicago odkrył jego producent – Ján Závodný, który w 1970 roku przekazał poważnie uszkodzoną amerykańską kopię Słowackiemu Instytutu Filmowemu. Mimo tego, że niektóre fragmenty filmu były tak zniszczone, że obraz nie był tam w ogóle widoczny, to jednak film ten jest jednym z najważniejszych słowackich filmów. Co więcej, w niczym nie odstaje on od innych światowych produkcji, które powstały w tamtym czasie.
Choć dziś miejscami wygląda „amatorsko”, zastosowano w nim wiele technik, które później wykorzystano także w innych filmach. Jedno jest pewne, dzięki filmowi Jánošík Słowacja znalazła się wśród pierwszych 10 krajów, które wyprodukowały pełnometrażowy niemy film fabularny.
Co ciekawe, Jánošík był kręcony na dwie różne kamery na raz. Za kamerą stanął Daniel Siakeľ i Oldřich Beneš. Powodem było to, że film z kamery Siakeľa była przeznaczona na rynek amerykański, a Beneša na rynek czechosłowacki. Ciekawy pomysł stał się później problemem i zbawieniem w rekonstrukcji filmu.
W wyniku rekonstrukcji powstał film Jánošík 21, który jest próbą odtworzenia pierwszego słowackiego filmu fabularnego. Powstał on w wyniku współpracy Ivana Rumanovskiego – głównego redaktora programów filmowych Telewizji Czechosłowackiej w Bratysławie i Słowackiego Instytutu Filmowego w Bratysławie. Większość materiałów rekonstrukcyjnych pochodzi z wersji amerykańskiej, z kopii filmowej przekazanej Słowackiemu Instytutowi Filmowemu przez Závodnego. Brakujące sekwencje uzupełniono z wersji słowackiej i prywatnego archiwum Ivana Rumanovskiego. Odrestaurowany film miał swoją premierę 19 września 1975 roku w kinie Mladosť w Bratysławie.
W 1975 roku do filmu została podłożona terchovska muzyka. Czasem także odbywają się pokazy filmu z muzyka graną na żywo. Także w Polsce. Sama byłam dobrych kilka lat temu na takim pokazie w moim rodzinnym Zawierciu.
Czas na seans
Jeśli zaciekawiła Was historia pierwszego słowackiego filmu długometrażowego, to przyszedł czas, żeby go zobaczyć. Poniżej zostawiam Wam film!
Udanego seansu!
Więcej o słowackim filmie znajdziesz, klikając w poniższy przycisk:
Jeśli spodobał Ci się mój wpis, to będzie mi miło, jeśli:
✦ zostawisz tu swój komentarz
✦ polajkujesz mój fanpage
✦ udostępnisz ten wpis swoim znajomym
Podczas pisania tego artykułu korzystałam z:
[1] Kvasnička, Matúš: Jánošík strávil polstoročie v garáži. W: kultura.pravda.sk. Artykuł dostępny w j. słowackim, dostęp 15.10.2021
Tabakovič, Marián: Pred sto rokmi vznikol prvý slovenský film. Jánošík nás dostal medzi elitu, svojich tvorcov ožobračil. W: dobrenoviny.sk. Artykuł w j. słowackim dostępny online, dostęp 15.10.201
Handzová, Zora: Prvý slovenský film Jánošík svojich tvorcov ožobračil. W: kultura.pravda.sk. Artykuł dostępny w j. słowackim, dostęp 15.10.2021
Kvasnička, Matúš: Jánošík strávil polstoročie v garáži. W: kultura.pravda.sk. Artykuł dostępny w j. słowackim, dostęp 15.10.2021
Jánošík. W: skcinema.sk. Artykuł w j. słowackim dostępny online, dostęp 15.10.2021
Brak komentarzy: