Po pierwszych informacjach o rozprzestrzenianiu się na świecie groźnego wirusa, zmieniło się nasze życie, zmienił się także język słowacki. Jak pandemia wpłynęła na język słowacki?
Rozwój języka jest procesem naturalnym, a zmiany zachodzą przeważnie powoli i stopniowo. Wiele wody w Dunaju musi upłynąć, by nowe słowo weszło na stałe do słownictwa. Najlepszym przykładem jest tutaj słowo ememeskovať [pol.: wysyłać MMSy], które do słownika weszło wtedy, gdy już praktycznie nikt nie korzysta z MMSów. Zasada wprowadzenia danego słowa do słownika jest prosta: około 90% użytkowników języka musi używać danego wyrażenia na tyle często i w odpowiednio długim okresie czasu, by można je było uznać za rozpowszechnione i wprowadzić oficjalnie do słownika.
To zasada, która działa w przypadku słów neutralnych, które nie są ściśle techniczne lub nie mają ograniczeń stylistycznych. Oczywiście, obowiązuje to tylko wtedy, gdy życie płynie "normalnie".
Jednak w życiu nastają pewne wydarzenia zwrotne, które powodują intensywne i przyspieszenie zmiany w języku. Takim przykładem mogą być wydarzenia z 1989 roku, gdy wiele słów zniknęło z słownictwa, zdezaktualizowało się i zostało zastąpionych przez inne. W tym czasie otwarte zostały drzwi na wpływy z języków obcych, zwłaszcza z języka angielskiego.
Takim "wyzwalaczem" do napływu nowych słów była także pandemia koronawirusa.
Dwa lata pandemii
Gdy epidemia [słow.: epidémia] przerodziła się w pandemię [słow.: pandémia], wzrosła oglądalność programów informacyjnych i artykułów, ludzie poczuli potrzebę zyskiwania aktualnych informacji. Pandemia zmieniła treść wiadomości, stały się one monotematyczne, gośćmi w programach telewizyjnych stali się specjaliści z medycyny, wirusologii, epidemiologii, czy statystyki. W mediach pojawił się język specjalistyczny, z wielką ilością terminów międzynarodowych i cudzych słów. Wiele z tych wyrażeń zostało zaakceptowanych przez użytkowników języka, inne zostały przystosowane do ich potrzeb.
Mimo że zrost koronawirus [słow.: koronavírus] w literaturze specjalistycznej nie był niczym nowym, to większość „normalnych” użytkowników języka dwa lata temu usłyszało go po raz pierwszy. Odmienianie słowa koronawirus przez wszystkie przypadki było przyczyną tworzenia zupełnie nowych wyrazów złożonych z pierwszym członem korona-, np.: koronakríza [pol.: koronakryzys], koronaopatrenia [pol.: koronaobostrzenia], koronakaranténa [pol.: koronakwarantanna], koronapandémia [pol.: koronapandemia], koronaepidémia [pol.: koronaepidemia], koronarealita [pol.: koronarzeczywistość], koronacirkus [pol.: koronacyrk], koronaobdobie [pol.: okres koronawirusa], koronapárty [pol.: koronaimpreza], koronaprázdniny [pol.: koronawakacje], koronavyučovanie [pol.: nauczanie podczas koronawirusa], koronaobchod [pol.: sklep otwarty podczas pandemii], koronaboom [pol.: baby boom podczas pandemii], koronadeti [pol.: dzieci urodzone podczas pandemii/spłodzone podczas pandemii], koronamóda [pol.: koronawirusowa moda], koronanonsens [pol.: absurd/nonsens związany z koronawirusem].
Koronacirkus trvá skoro 2 roky.
Część korona- usamodzielniła się i weszła do użycia jako rzeczownik w odniesieniu do wszystkiego, co jest związane z pandemią, np. w zwrotach v čase korony [pol.: w czasie korony (koronawirusa)], časy pred koronou [pol.: czasy przed koroną], následky korony [pol.: następstwa korony], korona eurofondy [pol.: fundusze z UE na walkę z koronawirusem], korona obete [pol.: ofiary koronawirusa], korona kľúčenka [pol.: breloczek do bezdotykowego otwierania drzwi].
Powstało także wyrażenie korona pozitívny oznaczający osobę z pozytywnym wynikiem testu na koronawirusa.
Mám pozitívny test na koronavírus. = Som korona pozitívny. = Mám koronu.
Powstał również jako skrócona forma przymiotnika koronavírusový [pol.: koronawirusowy] – koronový [pol.: koronowy], np. w zwrotach koronoví pacienti [pol.: pacjenci zarażeni koronawirusem], koronová hystéria [pol.: histeria związana z koronawirusem], koronové prsty [pol. tzw. covidowe palce] itp.
W drugiej fali pandemii i po niej na określenie spraw związanych z koronawirusem zaczęto częściej używać słów związanych z oficjalną nazwą tego wirusa - COVID-19. Pojawił się rzeczownik covid i przymiotnik covidový (występują one również w udomowionej formie kovid, kovidový). Na przykład prekonať covid [pol.: pokonać covid], dostať kovid [pol.: zachorować na covid], covidoví pacienti [pol.: pacjenci z covidem], covidové oddelenie [pol.: oddział covidowy], kovidové príplatky [pol.: covidowe dodatki/premie], symptómy covidu [pol.: symptomy covidu], oraz frazy takie jak covid automat, covid semafor [mechanizmy wyznaczające granice po przekroczeniu których były wprowadzane/zdejmowane poszczególne obostrzenia].
W kolejnych falach warianty koronawirusa [słow. koronavírusový variant] otrzymały już „nazwy” według liter alfabetu greckiego delta, omikron, a ostatnio słychać było także o ich kombinacji deltakron.
Podczas pandemii powstało także wiele nowych wyrażeń lub inne zyskiwały nowe znaczenia. Przykładem jest tutaj zbiór przepisów wprowadzających obostrzenia, który w mediach został nazwany lex korona. W czasie pandemii w szpitalach tworzono tzw. czerwone oddziały [słow.: červené oddelenia] przeznaczone tylko dla pacjentów z koronawirusem, przeciwieństwem tzw. czerwonej medycyny [słow.: červená medicína] była tzw. biała medycyna [słow.: biela medicína], czyli zabiegi i wizyty planowane.
Nemocnice nemôžu vykonávať v plnom rozsahu bielu medicínu a súčasne robiť červenú.
Po zamknięciu szkół w mediach pojawiła się fraza dištančné vyučovanie oraz online vyučovanie, które oznaczają nauczanie zdalne/online. Takie zdalne działanie dotknęło także służby zdrowia, więc zaczęto mówić o telemedicíne [pol.: telemedycyna] oraz telekonzultáciách [pol.: telekonsultacja].
Terminy ściśle techniczne
Instytut językoznawstwa Ľ. Štúra przy Słowackiej Akademii Nauk zaobserwował wzmożone ruchy na swoich stronach. Słowacy chcąc zrozumieć przekazy płynące z mediów poszukiwali znaczeń terminów jak: monoklonálny [pol. monoklonalny, odnoszący się do jednego określonego antygenu], vektorová vakcína [pol. szczepionka wektorowa], mRNA vakcína [pol. szczepionka mRNA], kĺzavý median [pol. mediana ruchoma], incidencia [pol. zapadalność] oraz słowackich słów trasovanie/epidemiologické trasovanie [pol. wyszukiwanie kontaktów (z zakażonym)], dohľadateľnosť [pol. identyfikowalność] i premorenosť [pol. umieralność].
Kombinovaná vektorová vakcína na prevenciu koronavírusovej infekcie.
Uvoľňovanie opatrení a prechod medzi fázami závisí od vývoja kĺzavého mediánu.
Antigénové testovanie už podľa odborníkov stráca zmysel.
Wątpliwości mieli także w poprawności przypadku słów odberný/odberový [pol. odbiorowy/poborowy, np. miejsce poboru próbek] i antigénny/antigénový [pol. antygenowy], które jak się okazało są swoimi wariantami i mogą być stosowane wymiennie.
Słowa obcego pochodzenia
Niemal w każdym języku widoczna jest pewna fascynacja obcymi terminami, w czasie pandemii politycy (ale i prezenterzy) dołożyli swoje trzy grosze głosząc angielskie słowa takie jak lockdown, blackout, home office, homeschooling, booster, essential (w zwrocie essential stores) zamiast używać ich bardziej zrozumiałych wariantów zákaz vychádzania [pol.: zakaz wychodzenia], výpadok elektriny [pol. przerwa w dostawie prądu], práca z domu lub práca doma [pol.: praca z domu], domáce vzdelávanie lub domáca škola [pol.: nauka w domu, domowa szkoła], posilňujúca dávka (vakcíny) [pol.: dawka przypominająca (szczepienia)], základné obchody [pol.: sklepy z artykułami pierwszej potrzeby].
Innymi angielskimi terminami, które na co dzień zagościły w słowackich mediach był: covid pass [pol. paszport covidowy] i hoax [pol. fake news, dezinformacje].
Z języka niemieckiego przyjęto z kolei słowo kurzarbeit [pol.: skrócony czas pracy], przy czym językoznawcy próbują przekonać Słowaków do używania wyrażenia skrátený pracovný čas. Z języka niemieckiego zostało zapożyczone także słowa: pendler [pol.: osoba, która regularnie dojeżdża do pracy przez granice państwowe] oraz repatriant [pol.: osoba powracająca do ojczyzny z zagranicy].
K dnešnému dňu na Slovensku funguje dočasný kurzarbeit, ktorý sme zaviedli po vypuknutí pandémie.
Aké pravidlá platia pre pendlerov?
Oczywiście część tych słów nie jest niczym nowym w języku słowackim, ale w związku z epidemią występowały znacznie częściej niż przed nią.
Pandemia to czas skrótów
Podczas pandemii powstało wiele skrótów, które na dobre zadomowiły się w świadomości użytkowników.
Jednym z takich skrótów był PCR (pé-cé-er) [pol. reakcja łańcuchowa polimerazy (z ang. Polymeraze Chain Reaction)], OTP - očkovaní, testovaní, prekonaní [pol. zaszczepieni, przetestowani i ozdrowieńcy], OČR - ošetrovanie člena rodiny [pol. zasiłek opiekuńczy].
Zaobserwowano również ciekawy proces ze skrótem MOM - Mobilné odberové miesto [pol. mobilny punkt poboru próbek], które dało początek do powstania słowa momka. Zaczęto go używać w mediach zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej. Głównie powodem do tego była ekonomia języka, jednak wraz ze zmianą przepisów dotyczących testowania częstotliwość pojawiania się tego słowa zmniejszyła się w drugim roku pandemii, zatem raczej nie trafi ono do słowników.
Podmienky nároku na OČR-ku.
Momka pri kultúrnom dome je opäť otvorená.
Ale jak powiedzieć poprawnie maseczka?
Na początku pandemii na Słowacji niemal od razu zalecono noszenie maseczek. Jednak okazało się, że spora część użytkowników języka słowackiego miała problem ze słowem maseczka – rúško. Pojawiły się sprzeczne wersje na temat rodzaju, a co za tym idzie – odmiany tego słowa. Słowacy masowo wpisywali w wyszukiwarki zapytanie rúško czy rúška?
Zasługa w tym także i SMS-ów z instrukcjami, które na początku pandemii były rozsyłane do osób przebywających na terenie Słowacji. Użyto tam formy rúška (rodzaj żeński) zamiast poprawnej i obowiązującej formy rúško (rodzaj nijaki). Rúška można znaleźć jedynie w Słowniku języka słowackiego (1959-1968) pod hasłem rúško, gdzie jest wyraźnie zaznaczone, że rúška jest jego rzadkim wariantem. Obecnie rúška jest uznawany za termin niepoprawny.
Powstały także nowe słowa związane ze słowem maseczka: rúškomat – automat, w którym można było kupić maseczkę i rúškomil – osoba z zamiłowaniem nosząca wszędzie maseczkę.
Na szczęście problem z poprawnością słowa maseczka szybko minął, ponieważ wraz z zaostrzeniem obostrzeni maseczki zostały zastąpione przez maseczki filtrujące FFP2 i FFP3, czyli po słowacku respirátory.
Povinnosť nosiť rúška a respirátory.
Ciekawa sytuacja powstała z przymiotnikami epidemický [pol.: epidemiczny] i epidemiologický [pol.: epidemiologiczny], także na Słowacji zaobserwowano mylenie tych dwóch słów.
Dla przypomnienia: Epidemiczny to przymiotnik od rzeczownika epidemia, a epidemiologiczny – od epidemiologia. Ten pierwszy jest nazwą pewnego stanu, a ten drugi – działu medycyny.
Brak komentarzy: