29 stycznia 2025 roku Górale stali się 15. oficjalną mniejszością narodową na Słowacji. Kim są Górale? Gdzie mieszkają?
Rząd Republiki Słowackiej zatwierdził ich wpisanie na listę mniejszości narodowych podczas wyjazdowego posiedzenia rządu w Czerwonym Klasztorze. Decyzja rządu tym samym wzmocniła uprawnienia jednej z ostatnich wcześniej nieuznawanych rdzennych mniejszości na Słowacji.
Kim są Górale?
Górale to grupa etnograficzna na pograniczu czesko-polsko-słowackim. Zamieszkująca mniej więcej tereny między Jabłonkowem w Czechach (Jablunkov), środkowo-południową Polską a północnym Spiszem na Słowacji, mniej więcej do Starej Lubowli. Górale mieszkają także w niewielkich enklawach w Polsce, innych regionach Słowacji (poza Spiszem) oraz na pograniczu rumuńsko-ukraińskim.
Z historycznego czy etnologicznego punktu widzenia kwestia pochodzenia górali nie została jeszcze jednoznacznie wyjaśniona. Według jednej z teorii mówi się, że są to bezpośredni potomkowie Wołochów (romańska ludność Bałkan), którzy przybyli na tereny Orawy i Moraw a dzięki temu, że osadzali się na terenach trudnych do życia mieli specjalne przywileje (osadnictwo na prawie wołoskim). Inna z hipotez mówi, że reprezentują oni pozostałości pierwotnych białochorwackich plemion górnowiślańskich, które przez polskie plemię Lachów zostały zepchnięte na południe od środkowej Wisły w głąb Karpat. Brakuje jednak na to konkretnych dowodów historycznych.
Dialektologia dostarczyła jednak wielu dowodów na związek słowackich górali z Małopolską. Zarówno polska, jak i słowacka dialektologia zgodnie twierdzą, że dialekty góralskie na Słowacji są pochodzenia polskiego. Proces interferencji słowacko-polskiej przebiega jednak inaczej na Spiszu, Orawie, Kysucach czy w poszczególnych enklawach. Specyficzne cechy rozwoju góralszczyzny zostały zdeterminowane przez historyczne, społeczne i ekonomiczne warunki kolonizacji wołoskiej od drugiej połowy XV wieku. Z etnicznego punktu widzenia górale na Słowacji są uważani za Słowaków, a ich tradycyjna kultura reprezentuje pośrednią słowacko-polską strefę kulturową.
Na podstawie niewielkich różnic w kulturze ludowej i równie niewielkich różnicach dialektalnych etnografowie dokonali poniższego podziału:
Górale Małopolscy [Polska, Słowacja]
- Górale Babiogórscy,
- Górale Kliszczaccy,
- Górale Ochotniccy,
- Górale Orawscy [także Słowacja],
- Górale Pienińscy,
- Górale Podhalańscy,
- Górale Sądeccy:
- Górale Łąccy,
- Górale Nadpopradzcy;
- Górale Spiscy [także Słowacja],
- Górale Zagórzańscy,
- Górale Żywieccy.
Górale Śląscy [Polska, Czechy]
- Górale Brenniańscy,
- Górale Istebniańscy,
- Górale Wiślańscy,
- Górale Jabłonkowscy,
- Morawianie.
Górale Czadeccy/Kysuccy [Słowacja, enklawy w Polsce i w Rumunii przy granicy z Ukrainą]
Autor: Gwiezdny Baca – Vlastné dielo, CC BY-SA 4.0, Odkaz
Cechy charakterystyczne górali:
- Strój ludowy – górale noszą charakterystyczne stroje, np. parzenice (hafty na spodniach), kierpce (tradycyjne buty), kapelusze z piórkiem.
- Gwara góralska – różni się od standardowego języka, zawiera wiele archaizmów i zapożyczeń.
- Muzyka i taniec – charakterystyczne są skoczne melodie grane np. na skrzypcach, a także dynamiczne tańce, jak np. zbójnicki.
- Tradycje i zwyczaje – Górale obchodzą unikalne święta, np. redyk (wyjście owiec na pastwiska), oraz kultywują pasterstwo.
- Silna religijność – regiony góralskie znane są z przywiązania do wiary i rodziny.
Górale na Słowacji
Górale są jedną z najbardziej rozpoznawalnych grup ludności na Słowacji. Jeśli spojrzymy na definicję słowa Goral, Słownik Współczesnego Języka Słowackiego mówi, że chodzi o mieszkańca górskich terenów pogranicza słowacko-polskiego (Górna Orawa, Górny Spisz), zazwyczaj pochodzenia polskiego.
Należy podkreślić fakt, że Górale na Słowacji nie są tożsami z mniejszością narodową Polaków na Słowacji. W spisie powszechnym z 2021 r. obie grupy osiągnęły niemal identyczną liczbę osób (Polacy: 5 282, Górale: 5 273). Jednak osoby deklarujące narodowość góralską koncentrowały się głównie w miejscowościach, które uważamy za góralskie [patrz wyżej], to mniej niż 10% osób deklarujących narodowość polską pochodziło właśnie z tych miejscowości. Polacy zamieszkują również duże miasta i południowe regiony, podczas gdy zdecydowana większość Górali mieszka na Spiszu i na Orawie.
Chodzi więc o grupę kulturową i językową związaną z pograniczem polsko-słowackim oraz polsko-słowackim językiem i kulturą powstałą w wyniku zmieszania tych elementów. Fundamentem tożsamości góralskiej na Słowacji są gwary góralskie, które pierwotnie są pochodzenia polskiego, ale noszą również cechy bezpośrednio pokrewnych im dialektów słowackich.
POZOR!Na Słowacji słowa horal i Goral mają odrębne znaczenie. Horal to ogólnie człowiek pochodzący z gór, natomiast Goral to przedstawiciel konkretnej grupy etnicznej, która od teraz jest już mniejszością narodową. Zatem nie każdy horal jest Goralem, ale każdy Goral jest horalem. Na przykład mieszkańcy Važca i Štrby mówią dialektem środkowosłowackim i są horalami, ale mieszkańcy Lendaku i Zdziaru mówią dialektem góralskim i są Goralami. A wszystkie te miejscowości znajdują się w Tatrach.
Drugim ważnym elementem jest wspólna narodowość historyczna i wynikające z niej pokrewieństwo kulturowe z mieszkającymi w pobliżu Słowakami. Wieki koegzystencji oddaliły słowackich Górali od ludności tego samego pochodzenia zamieszkującej drugą stronę granicy słowacko-polskiej i zbliżyły ich do Słowian zamieszkujących Królestwo Węgierskie i dzisiejszą Słowację: zarówno do Słowaków, jak i Rusinów.
Trzecim ważnym czynnikiem jest przywiązanie do kultury górskiej. Duża część wsi góralskich położona jest w górach - z 50 najwyżej położonych miejscowości na Słowacji 13 ma charakter góralski. Kultura góralska, która w dużej mierze inspirowana jest kulturą wołoską, jest do dziś charakterystyczna dla tych wsi.
Gminy typowo góralskie
Górale Spiscy mieszkają na Spiszu: Czerwony Klasztor [Červený Kláštor], Forbasy, Haligowce [Haligovce], Jurskie [Jurské], Kače (część Mniszka nad Popradem), Kołaczków [Kolačkov], Krzyżowa Wieś [Krížová Ves], Lackowa [Lacková], Lendak, Leśnica [Lesnica], Łysa nad Dunajcem [Lysá nad Dunajcom] (część Starej Wsi Spiskiej), Szwaby Wyżne [Majere], Mały Sławków [Malý Slavkov], Drużbaki Niżne [Nižné Ružbachy], Nowa Lubowla [Nová Ľubovňa], Słowiańska Wieś [Slovenská Ves], Wielka Leśna [Veľká Lesná], Vojňany, Zdziar [Ždiar], Pilchów [Pilhov] (część Mniszka nad Popradem), Stara Wieś Spiska [Spišská Stará Ves]; oraz na Zamagurzu: Havka, Jaworzyna Tatrzańska [Tatranská Javorina], Lechnica, Frankówka [Malá Franková], Maciaszowce [Matiašovce], Osturnia [Osturňa], Podsadek (osada w Starej Lubowli), Relów [Reľov], Hanuszowce [Spišské Hanušovce], Stara Lubowla [Stará Ľubovňa], Frankowa [Veľká Franková], Drużbaki Wyżne [Vyšné Ružbachy], Zálesie.
 |
| Gminy, w których występuje społeczność góralska na Słowacji źródło: Inštitút Mateja Bela |
Co teraz?
Wzmocnienie statusu Górali jako mniejszości narodowej na Słowacji przyczyni się do lepszego wsparcia ich kultury oraz ochrony różnorodności kulturowej kraju. Dzięki decyzji rządu możliwe będzie państwowe wsparcie dla zachowania, używania i nauczania języka góralskiego w gminach, gdzie społeczność góralska jest licznie reprezentowana.
Na Słowacji język mniejszości może być używany w oficjalnej komunikacji, jeśli w danej gminie przedstawiciele tej grupy stanowią co najmniej 15% mieszkańców. Według danych ze spisu powszechnego ten próg przekroczyło 13 gmin na Spiszu.
Nowe przepisy umożliwią również nauczanie dialektów góralskich jako przedmiotu fakultatywnego w szkołach w gminach, gdzie społeczność góralska odgrywa istotną rolę.
„Uznanie góralskiej mniejszości narodowej otwiera nowe możliwości dla zachowania i rozwoju jej kultury, języka i tradycji. Ministerstwo Edukacji jest gotowe rozmawiać z przedstawicielami mniejszości góralskiej i wspierać inicjatywy mające na celu włączenie góralskiego dziedzictwa kulturowego do programów edukacyjnych” - powiedział minister edukacji Tomáš Drucker.
„Dzisiejsza decyzja rządu może to zmienić. W imieniu ministerstwa zrobimy wszystko, co w naszej mocy, aby przełożyć ten potencjał na praktyczne działania wspierające edukację mniejszości” - wyjaśnił Ábel Ravasz, doradca ministra edukacji ds. mniejszości narodowych.
Jeśli kiedyś Górale by chcieli mieć swoje odrębne szkoły, jak to jest w przypadku szkół rusińskich, to konieczna będzie kodyfikacja języka góralskiego. Według ekspertów Inštitútu Mateja Bela konieczna jest standaryzacja języka góralskiego jako języka pisanego, podobnie jak to miało miejsce w przypadku języków ruskiego i romskiego. Celem tego zabiegu nie jest wyeliminowanie lub zastąpienie lokalnych dialektów, ale stworzenie centralnego narzędzia administracyjnego i komunikacyjnego.
Przed Góralami teraz kolejne wyzwanie - czescy, polscy i słowaccy Górale walczą o wpisanie swojej kultury na listę kulturowego dziedzictwa UNESCO.
Mam nadzieję, że dowiedzieliście się czegoś nowego!
Jeśli spodobał Ci się mój wpis, to będzie mi miło, jeśli:
✦ zostawisz tu swój komentarz
✦ polajkujesz mój fanpage
✦ udostępnisz ten wpis swoim znajomym
Brak komentarzy: