Z panoramą Bratysławy nieodłącznie związany jest most SNP, przez turystów określanym jako UFO. Ale czy wiecie, co Bratysława musiała poświęcić, żeby ten most mógł powstać?
Most SNP [Most Słowackiego Powstania Narodowego] niewątpliwie jest jedną z architektonicznych ikon w słowackiej stolicy. O samym moście można by wiele napisać i dlatego to jest temat na osobny post, dzisiaj natomiast chciałabym Wam przybliżyć nieco część Bratysławy, której już nie ma.
Gdy spojrzycie na poniższą panoramę Bratysławy, dostrzeżecie, że w okolicy zamku jest gęsta zabudowa.
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Piątek, 11 marca 2011
Której już dzisiaj w Bratysławie na próżno szukać:
Różnicę pomiędzy tymi dwoma panoramami stanowi most SNP, który wybudowany w latach 1967 - 1974, zajął miejsce części bratysławskiego starego miasta. Wtedy z bratysławskiej panoramy zniknęła znajdująca się na Placu Rybnym (Rybné námestie) neologiczna synagoga, która paradoksalnie przetrwała wojnę, a nie przetrwała komunistów, oraz część podzamcza, w tym dzielnica żydowska.
Wieloletnie zaniedbania
W Polsce w latach 60 mieliśmy nasilone ataki na ludność żydowską, która licznie wtedy decydowała się wyjechać z kraju. Jednak w Bratysławie o wyburzeniu tej (w sporej części żydowskiej) części miasta mówiono już od połowy lat 20. kiedy to po wielkim pożarze, który wybuchł 17 maja 1913 roku spalona została znaczna część podzamcza. Ścisła zabudowa i drewniane dachy sprzyjały przeskakiwaniu ognia z domu na dom, a ówczesna technika pożarnicza nie pozwalała na szybką i stosowną do rozmiarów ognia reakcję.
Ofiarą płomieni padło kilka ulic, 69 domów a dach nad głową straciło 722 osób.[1]
Mimo że Żydzi z całego świata zebrali środki na odbudowę bratysławskiej dzielnicy żydowskiej, nigdy nie odbudowano jej w całości. Poszczególne budynki z roku na rok popadały w coraz większą ruinę i zagrażały bezpieczeństwu ludzi. Inne były tylko częściowo zamieszkałe.
Nadeszła wojna i większość z około 6 tysięcy bratysławskich Żydów została w 1942 roku deportowana do obozów koncentracyjnych, holokaust przeżyła zaledwie garstka z nich.
http://durinda.blog.sme.sk/c/136605/Bratislava-zacne-sa-so-systematickou-pamiatkovou-obnovou-Podhradia.html no vyzera to byt pekny projekt, som zvedavy ci neostane len na harkoch papiera
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Niedziela, 13 marca 2011
Już w roku masowej deportacji ludności żydowskiej ogłoszono konkurs na przyszłe miasto uniwersyteckie, jak określono w ogłoszeniu dotyczącym konkursu: pomysł zrodził się z potrzeby stworzenia właściwego, nowoczesnego miasta przyjaznego uniwersytetom oraz z potrzeby zrównania z ziemią higienicznie podupadłego, w większości rozpadającego się, sąsiedztwa na wzgórzu zamkowym i podzamczu.[2] Więc rząd Vojtecha Tuki postanowił, że wraz z zaniedbanym podzamczem wyburzony zostanie także i zrujnowany zamek (który był ruiną od pożaru w 1811 roku).
Sytuacja pogorszyła się po 2 wojnie światowej. Nie było już właścicieli kamienic znajdujących się na podzamczu: Żydzi zginęli w obozach koncentracyjnych, Niemcy uciekli, a pozostali właściciele zostali wywłaszczeni, podzamcze stało się majątkiem państwowym.
Wtedy to do części budynków przeniosła się najsłabsza warstwa społeczeństwa, inne domy stały się siedliskiem nierządu. Już w 1948 roku podczas nalotu policji na podzamcze zatrzymano i wysłano do obozów pracy dziesiątki prostytutek.[3] Służba Bezpieczeństwa także w następnych latach nie dawała sobie rady z utrzymaniem porządku w tej części miasta. Zwłaszcza że dzielnice Vydrica i Zuckermandel (umiejscowione na zamkowym zboczu od strony Dunaju) już od dawna cieszyły się złą sławą.
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Czwartek, 7 lutego 2013
Budynki były zrujnowane, a ewentualna inwestycja na remont byłaby zbyt wielka, zwłaszcza że priorytetem ówczesnych władz pod koniec lat 60. była budowa Petržalky. Równocześnie powstała koncepcja zielonego wzgórza zamkowego, który miał być piedestałem dla zamku.
Decyzja była prosta
Padła decyzja, że należy pozbyć się kłopotliwych dzielnic. Już na początku lat 60. zaczęto wyburzać podzamcze, czyli mniej więcej wtedy, kiedy inne państwa zaczynały obejmować stare miasta ochroną i ogłaszać kolejne budynki zabytkami.
Bratislava
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Piątek, 12 kwietnia 2019
Wyburzone zostały ulice pamiętające jeszcze czasy gotyku i renesansu, od Placu Rybnego po obecny pałac prezydencki. Jednak oprócz zrujnowanych kamienic wyburzono także neologiczną synagogę zbudowaną w orientalnym stylu i browar mieszczański (Bratislavský meštiansky pivovar) oraz dom rodzinny rzeźbiarza F.X. Messerschmidta.
Co ciekawe, ze zdjęć wynika, że synagoga spokojnie mogłaby zostać na swoim miejscu, podobnie jak do dziś stoi Katedra św. Marcina i dwie kamienice znajdujące się na rogu Placu Rybnego. O wyburzeniu synagogi Arkadiusz Kugler - przewodnik po Bratysławie i okolicach mówi:
Synagoga neologiczna po wojnie była nadal własnością gminy żydowskiej, która aktywnie zabiegała o jej ochronę. Bogate zbiory Eugena Bárkánya miały być podkładem pod przyszłe muzeum żydowskiej kultury urządzone w synagodze. Potem wywłaszczenie synagogi w 1959 roku (co ciekawe, z naruszeniem również ówczesnego prawa) skutkowało zmianą budynku na magazyn żywności, a po przekazaniu synagogi w zarząd telewizji zamieniono ją w studio. Do końca o ocalenie budynku walczyli muzealnicy do których dołączyli architekci, głośna debata na ten temat toczyła się w ówczesnej prasie i jeszcze na początku 1969 roku zburzenie budynku nie było przesądzone. Zburzenie synagogi nie miało raczej tła religijnego czy braku poszanowania dla religii (tu podkreślano raczej ogólnie wartość historyczną obiektu), w opozycji wygrała tu argumentacja wykonawcy mostu o poniesionych kosztach przygotowania projektu i zaawansowanym stanie budowy. Warto zauważyć, że historycznie cenniejszą była stara ortodoksyjna synagoga na dzisiejszej ulicy Zamockej wyburzona już w 1961 roku – niestety o tym fakcie raczej się nie wspomina, w miejscu jej istnienia nie znajdziemy najmniejszego śladu...
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Poniedziałek, 3 czerwca 2013
Synagoga, obok kościoła św. Marcina, stała od 1893 roku a sam fakt egzystencji obu budynków obok siebie pokazuje jakim wielokulturowym miastem była kiedyś Bratysława.
Nowa ikona
W 1972 roku most był gotowy. W wyniku przebudowy odsłonięto mury miejskie i miasto ponownie podzieliła fosa, która istniała w tym miejscu od średniowiecza i biegła wzdłuż miejskich murów do okresu baroku, gdy miasto połączyło się z podzamczem. Zamek został odnowiony i teraz wznosił się na zielonym wzgórzu, ale jednocześnie ponownie został oddzielony od reszty miasta.
Budowa mostu SNP zapewniła dostęp przez Dunaj do planowanego osiedla na Petržalce. Należy pamiętać, że budowa mostu pochłonęła nie tylko budynki wokół zamku, ale także część oryginalnych zabudowań Petržalky, co miało z kolei wpływ na przyspieszenie budowy nowych bloków z wielkiej płyty po tej stronie Dunaju.
Pomimo faktu wyburzenia części starego miasta sam most pod względem architektonicznym zyskał wiele nagród i wyróżnień, wygrał m.in. w konkursie na budowlę XX wieku.
Można rozmyślać, czy bratysławskie podzamcze mogłoby dzisiaj wyglądać jak praska Malá Strana, czy może raczej samo, bez pomocnej dłoni towarzyszy komunistów, by się rozsypało. Mimo że, jak mówi Arkadiusz Kugler:
przed pracami wyburzeniowymi nastąpiła dokładna (w miarę możliwości) dokumentacja fotograficzno-topograficzna podzamcza wykonana przez Slovenský ústav pamiatkovej starostlivosti a ochrany prírody (12 tomów akt), zachowały się również niezliczone fotografie, pocztówki a także obrazy znanych malarzy którzy inspirowali się tą okolicą (m. in. Janko Alexy, Štefan Bednár). Dokładną dokumentację rysunkową sporządził tuż po wojnie Alfred Piffl ze swoimi studentami. Dodatkowo zachowały się plany i mapy w miejskim (i nie tylko) archiwum. Podczas wielu debat które toczyły się w temacie możliwości odtworzenia starej zabudowy podzamcza podkreślano teoretyczną możliwość takiego kroku ze względu na dobrze udokumentowaną przeszłość. Pod tym względem i w takiej hipotetycznej sytuacji Bratysława miałaby tu o wiele więcej „szczęścia” niż np. powojenna Warszawa.
To nikt już nie przywróci tego, co zostało zniszczone, zwłaszcza że dzisiaj na miejscu Zuckermandla i Vydricy powstają nowoczesne apartamentowce. A Most SNP stał się ikoną panoramy miasta i dzisiaj nikt nie wyobraża już sobie słowackiej stolicy bez bratysławskiego UFO.
Jeśli chcecie się przenieść do starej Bratysławy, w której nie ma Mostu SNP, ale jest za to gęsta zabudowa podzamcza to kliknijcie tu.
Bratysława, której już nie ma i ta, która jest:
- Wzgórze zamkowe
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Piątek, 23 grudnia 2011
- Plac Rybny
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Czwartek, 7 lutego 2013
trh na Rybom namesti
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Niedziela, 13 marca 2011
Rybné námestie
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Sobota, 27 października 2012
- Nabrzeże Dunaju
Nábrežie Dunaja v starom Prešporku
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Sobota, 18 kwietnia 2015
- Nabrzeże Dunaju
Nábrežie Dunaja v starom Prešporku
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Sobota, 18 kwietnia 2015
- Dom Dobrego Pasterza i jego okolica
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Czwartek, 28 lipca 2016
- Cerkiew św. Mikołaja
Židovské geto preklad: Pozsony po veľkom požiari, ktorý bol 17. mája 1913
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Wtorek, 21 lutego 2012
- Budowa mostu i odsłonięte miejskie mury obronne
Opublikowany przez Slovensko na historických fotografiách Piątek, 2 listopada 2018
Inne posty związane z Bratysławą znajdziesz klikając w poniższy przycisk:
Jeśli spodobał Ci się mój wpis, to będzie mi miło, jeśli:
✦ zostawisz tu swój komentarz
✦ polajkujesz mój fanpage
✦ udostępnisz ten wpis swoim znajomym
Podczas pisania tego artykułu korzystałam z:
[1] Veľký požiar bratislavského Podhradia v roku 1913. W: bratislavskerozky.sk. Artykuł w j. słowackim dostępny online, dostęp 02.09.2020
[2] Dejiny Podhradia. W: bapodhradie.sk. Artykuł w j. słowackim dostępny online, dostęp 03.09.2020
[3] Ako bratislavské podhradie obetovali Mostu SNP. W: sme.sk. Artykuł w j. słowacki dostępny online, dostęp 02.09.2020
Rok 1968:Most SNP vo výstavbe, blíži sa asanácia podhradia. W: vtedy.sk. Artykuł w j. słowackim dostępny online, dostęp 03.09.2020
Brak komentarzy: