17 listopada to data wyjątkowa zarówno dla Słowaków, jak i Czechów. To dzień, w którym obywatele Czechosłowacji powiedzieli komunizmowi „do widzenia”. W tym roku przypada 30 rocznica wybuchu Aksamitnej rewolucji.
Czesi o rewolucji mówią aksamitna (cz. Sametová revoluce) i to określenie przyjęło się w języku angielskim (ang. Velvet revolution), jak i polskim. Natomiast Słowacy od samego początku o rewolucji mówią delikatna (sł. Nežná revolúcia). Pierwszy raz w tego sformułowania użył słowacki publicysta i pisarz Vladimír Mináč na spotkaniu ze studentami w 1989 roku, powiedział wtedy tá vaša revolúcia je taká iná, taká nežná (pol. ta wasza rewolucja jest taka inna, taka delikatna). Oba te terminy w doskonały sposób oddają charakter tej rewolucji, która odbyła się w sposób łagodny, bez ani jednego wystrzału i przelewu krwi.
Mimo że wolności Słowakom i Czechom nie udało się wywalczyć w jeden
dzień, to właśnie 17 listopada zapisał się do historii obu tych państw.
O tym co Słowacy sądzą o wydarzeniach z 1989 roku i jak odbierają zmiany, jakie zaszły w ich państwie pisałam w osobnym poście.
O tym co Słowacy sądzą o wydarzeniach z 1989 roku i jak odbierają zmiany, jakie zaszły w ich państwie pisałam w osobnym poście.
Jak wyglądał przebieg rewolucji w Czechosłowacji?
Można powiedzieć, że Aksamitna Rewolucja ma swoje początki już w 1939 roku. Wówczas 17 listopada dwa dni po pogrzebie zabitego przez Niemców studenta Jana Opletala, w którego czasie doszło do protestów przeciwko niemieckiej okupacji Czech i Moraw, z rozkazu Adolfa Hitlera
zamknięto wyższe uczelnie, aresztowano setki studentów i wykładowców, a
9 z nich zostało straconych. [1] Na pamiątkę tych wydarzeń w 1941 roku został ustanowiony Międzynarodowy Dzień Studenta.
Ale wróćmy do 1989 roku:
16 listopada 1989
W przeddzień Międzynarodowego Dnia Studenta około 300 studentów spotkało się wieczorem na placu Michala Hodžy (Hodžovo námestie, wtedy to było Mierové námestie) w Bratysławie, we wczesnych godzinach wieczornych i stąd przeszli pod budynek ówczesnego ministerstwa edukacji, znajdującego się na dzisiejszej ulicy Dobrovičovej (wtedy Suvorova). Studenci skandowali hasła:
Slobodu slova! Nechceme reaktor! Chceme školské reformy! Chceme školy pre všetkých! Demokraciu, demokraciu! Slobodu bratislavskej päťke! My chceme slobodu ,...dialóg, ...reformy!
__________
Wolności słowa! Nie chcemy reaktora! Chcemy reform edukacyjnych! Chcemy szkoły dla wszystkich! Demokracji, demokracji! Wolności dla bratysławskiej piątki! My chcemy wolności,... dialogu,...reformy!
W ten sposób oficjalnie domagali się reform oświatowych i wolności akademickich, studenci żądali także zwolnienia z więzienia Jána Černogurskiego, który został aresztowany za „wrogość wobec socjalistycznego społeczeństwa i ustroju państwowego.” Demonstracja ta później przerodziła się w szerszą debatę publiczną na placu Hviezdoslava (Hviezdoslavovo námestie).
Milicja pozwoliła tłumowi się rozejść. Demonstranci mieli szczęście, bo towarzysze milicjanci przygotowywali się do zamieszek, które wybuchną następnego dnia w Pradze, 16 listopada w Bratysławie studentów pilnowało zaledwie 20 funkcjonariuszy.
17 listopada 1989
Tego dnia przewrócona została pierwsza kostka domina, która ostatecznie powaliła na łopatki czechosłowacki reżim totalitarny. 15 000 czeskich i słowackich studentów zebrało się w Pradze na Albertovie, aby upamiętnić wydarzenia z 1939 roku.
Studenci nieśli flagi, śpiewali i skandowali hasła dotyczące zmieniany stosunków politycznych. Część oficjalna skończyła się na Wyszehradzie, jednak pochód udał się dalej, na Aleję Narodową (Národní třída) przed Teatr Narodowy. W pobliżu teatru milicja odcięła drogę studentom. Początkowo wszystko odbywało się pokojowo, demonstranci mieli okazję się rozejść. Jednak większość studentów zastała na swoim miejscu a Ci, którzy byli na przedzie, wyciągnęli w kierunku Korpusu Bezpieczeństwa Narodowego kwiaty i chcieli nawiązać dialog.
Jednak po godzinie ósmej sytuacja się zmieniła i milicja brutalnie interweniowała. Milicjanci wytworzyli między sobą wąskie przejście i brutalnie pobili pałkami demonstrantów przechodzących między nimi. W ten sposób pałkami pobito ponad 500 osób, niektórych także aresztowano. Pogłoski (nieprawdziwe) o śmierci jednego z demonstrujących przelały czarę goryczy, ludzie przestali się już bać, fala urazy wzrosła i w kolejnych dniach tysiące wyszły na ulice.
18 -19 listopada 1989
Weekend był naznaczony wzrastającym oburzeniem społeczeństwa. Ludzie chodzili zapalić świeczki na Alei Narodowej, a od sobotniego poranka na niektórych wydziałach praskich uniwersytetów dyskutowano o dalszych krokach. Studenci spotkali się również z aktorami i przygotowywali zaproszenie do tygodniowego strajku, a następnie do generalnego strajku.
W niedzielę, 19 listopada, w Bratysławie wielu artystów i dysydentów spotkało się w budynku Umeleckej besedy slovenska (dzisiejsza Umelka - budynek naprzeciw wydziału nauk filozoficznych Uniwersytetu Komeńskiego) i założyło Verejnosť proti násiliu (Społeczeństwo Przeciw Przemocy). VPN założył m.in. Milan Kňažko, Ján Budaj, Fedor Gál, Peter Zajac, Martin Bútora i Jozef Kučerák. Mocno związany z tym stowarzyszeniem był także Martin M. Šimečka, Milan Šimečka, Valér Mikula czy Martin Porubjak. Kilka godzin później w Pradze utworzono Občianske fórum (Forum Obywatelskie). Dwa ruchy niekomunistyczne, które w następnych dniach codziennie organizowały masowe demonstracje.
W niedzielę, 19 listopada, w Bratysławie wielu artystów i dysydentów spotkało się w budynku Umeleckej besedy slovenska (dzisiejsza Umelka - budynek naprzeciw wydziału nauk filozoficznych Uniwersytetu Komeńskiego) i założyło Verejnosť proti násiliu (Społeczeństwo Przeciw Przemocy). VPN założył m.in. Milan Kňažko, Ján Budaj, Fedor Gál, Peter Zajac, Martin Bútora i Jozef Kučerák. Mocno związany z tym stowarzyszeniem był także Martin M. Šimečka, Milan Šimečka, Valér Mikula czy Martin Porubjak. Kilka godzin później w Pradze utworzono Občianske fórum (Forum Obywatelskie). Dwa ruchy niekomunistyczne, które w następnych dniach codziennie organizowały masowe demonstracje.
Studenci w internatach znajdujących się w bratysławskiej Dolinie
Młyńskiej (Mlynská dolina) przygotowali wezwania do protestu oraz sam
strajk. W nocy porozklejali plakaty i wezwania do strajku na wszystkich
piętrach akademików.
Zamiast przedstawień aktorzy z bratysławskich teatrów Malá scéna i Astorka rozmawiali z gośćmi na temat bieżących wydarzeń i zachęcali do protestowania, po czym oficjalnie aktorzy z Malej scény przystąpili do strajku.
20-26 listopada 1989
Od poniedziałku codziennie odbywały się demonstracje na głównych placach miast w całej Czechosłowacji. Największe były na Placu św. Wacława w Pradze i Placu Słowackiego Powstania Narodowego w Bratysławie. Ze sceny słychać było hasła takie jak Pravda víťazí (Prawda zwycięży), Nie sme ako oni (Nie jesteśmy tacy, jak oni) i Sľúbili
sme si lásku (Przysięgaliśmy sobie miłość). Ludzi w chłodne dni na duchu podnosili artyści tacy jak Karel Kryl, Ivan Hoffman i Marta Kubišová. W końcu przepełniła się czara cierpliwości, dziesiątki tysięcy ludzi dzwoniąc kluczami, dało jasno do zrozumienia, że to ostatni dzwonek dla reżimu i jego czas się skończył.
W Auli Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie zawiązał się Pierwszy słowacki komitet strajkowy studentów. W Akademii Sztuk Scenicznych w Bratysławie uczniowie zgromadzili się na dziedzińcu, aby zebrać podpisy poparcia do strajku generalnego. Inne słowackie uczelnie i teatry (m.in. Martin, Zvolen, Trnawa, Koszyce, Bańska Bystrzyca, Żylina) również dołączają do strajku.
22 listopada studenci i VPN zorganizowali pierwszą wspólną masową demonstrację na placu SNP w Bratysławie (przed byłym budynkiem telewizji i z nagłośnieniem pożyczonym przez zespół Tublatanka). Demonstrację prowadzili Milan Kňažko i Ján Budaj. Magda Vášáryová przeczytała oświadczenie aktorów Słowackiego Teatru Narodowego, a organizatorzy przeczytali list z pozdrowieniami od Václava Havla oraz wezwanie VPN do obywateli. Studenci rozdawali i wyklejali swoje żądania. Zostały one podsumowane w 12 żądaniach, które VPN przedstawił w oświadczeniu programowym w sobotę 25 listopada 1989 r.:
1. Žiadame vytvoriť zo Slovenskej národnej rady skutočný parlament slovenského národa, v ktorom budú mať zastúpenie všetky zložky našej spoločnosti. (Domagamy się utworzenia ze Słowackiej Rady Narodowej prawdziwego parlamentu narodu słowackiego, w którym będą reprezentowane wszystkie elementy naszego społeczeństwa).
2. Žiadame zaručiť úplnú slobodu tlače. Novinári, zvoľte si už dnes také vedenie redakcií, ktoré túto slobodu zaručia. (Domagamy się pełnej wolności prasy. Dziennikarze, wybierzcue już dzisiaj takie kierownictwo redakcji, które wam zagwarantuje tę wolność).
3. Žiadame zaručiť slobodu podnikania, zhromažďovania, spolčovania, pohybu, svedomia a ďalšie občianske práva a slobody. (Domagamy się zagwarantowania wolności dla przedsiębiorczości, zgromadzeń, stowarzyszeń, przemieszczania się, sumienia oraz pozostałych praw i wolności obywatelskich).
4. Žiadame zrušiť vedúcu úlohu KSS zakotvenú v ústave a v tomto zmysle zmeniť ústavu. (Domagamy się zniesienia przewodniej roli KSS (Słowacka Partia Komunistyczna) zapisanej w konstytucji i odpowiedniej zmiany konstytucji).
5. Žiadame odideologizovať školstvo a kultúru a oddeliť kultúru od štátneho riadenia. (Domagamy się odideologizowania edukacji i kultury oraz oddzieleniea kultury od kierownictwa państwowego).
6. Žiadame zaručiť nestrannosť súdov a prokuratúry a vytvoriť skutočne právny štát. (Domagamy się zagwarantowania bezstronności sądów i prokuratury oraz stworzenia prawdziwego państwa prawa).
7. Žiadame dôslednú odluku cirkvi od štátu. (Domagamy się rzetelnego oddzielenia kościoła od państwa).
8. Žiadame slobodné odborové hnutie a nezávislé študentské organizácie. (Domagamy się wolnych związków zawodowych i niezależnych organizacji studenckich).
9. Žiadame zrovnoprávniť všetky formy vlastníctva. (Domagamy się równego traktowania wszystkich form własności).
10. Žiadame dôsledne demokratickú federáciu Čechov a Slovákov a zákonné upravenie práva postavenia národností na princípe plnej a faktickej rovnoprávnosti. (Domagamy się demokratycznej federacji Czechów i Słowaków oraz prawne uregulowanie statusu narodowości na zasadzie pełnej i rzeczywistej równości).
11. Žiadame reálne zaručiť právo na zdravé životné prostredie. (Domagamy się prawdziwej gwarancji prawa do zdrowego środowiska).
12. Žiadame zaručiť rovnakú šancu pre všetkých pri voľbe povolania a naplnení životnej dráhy. (Domagamy się zagwarantowania wszystkim równych szans do dokonywania wyborach zawodowych i w realizacji swojej ścieżki kariery).
26 listopada w Pradze spotkali się przedstawiciele Forum Obywatelskiego pod przewodnictwem Václava Havla i rządu ČSSR pod przewodnictwem Ladislava Adamca.
Tego samego dnia w Bratysławie Komitet Centralny KSS odbył nadzwyczajne posiedzenie. Ondrej Šaling, Gejza Šlapka, Elena Litvajová, Viliam Šalgovič i Štefan Rybár odchodzą z kierownictwa. Nieoczekiwanie Centralny Komitet Słowackiej Partii Komunistycznej ogłosił usunięcie art. 4 z konstytucji, artykuł ten dotyczył „przewodniej roli partii komunistycznej”.
Tego samego dnia w Bratysławie Komitet Centralny KSS odbył nadzwyczajne posiedzenie. Ondrej Šaling, Gejza Šlapka, Elena Litvajová, Viliam Šalgovič i Štefan Rybár odchodzą z kierownictwa. Nieoczekiwanie Centralny Komitet Słowackiej Partii Komunistycznej ogłosił usunięcie art. 4 z konstytucji, artykuł ten dotyczył „przewodniej roli partii komunistycznej”.
27 - 30 listopada 1989
27 listopada wybuchł strajk generalny, a gospodarka kraju w proteście przeciwko reżimowi totalitarnemu zatrzymała się na dwie godziny. Reżim stopniowo się rozpadał, także w sąsiednich krajach byłego bloku wschodniego. Żelazna kurtyna w krajach sąsiednich upadła już w listopadzie, w Czechosłowacji nastąpiło to na początku grudnia.
28 listopada w Pradze odbyło się drugie spotkanie komunistycznego rządu z Forum Obywatelskim. Strony uzgodniły, że artykuł w konstytucji dotyczący przewodniej roli partii komunistycznej zostanie usunięty, uzgodniono także nowe złożenie rządu.
29 listopada parlament zatwierdził usunięcie art. 4 z konstytucji o kierownictwie partii komunistycznej, zmieniono także art. 6 w sprawie statusu Frontu Narodowego oraz art. 16 dotyczący stosowania marksizmu-leninizmu w polityce, edukacji i wychowaniu. Zmiany te de facto oznaczały koniec 40-letniego monopolu partii komunistycznej.
W Słowackim Teatrze Narodowym odbyło się spotkanie OF i VPN. Przy wspólnym stole zasiedli Ján Budaj, Josef Vavrošuek, Marta Kubišová, Václav Havel, Ivan Havel, Šimon Pánek i Milan Kňažko.
Trasę z Bratysławy przez Żylinę do Koszyc przejechał rewolucyjny pociąg. W pociągu było ponad 1000 osób, w tym studenci, członkowie Radošinskiego Teatru Naiwnego (Radošinské naivné divadlo), aktorzy i innych aktywiści. W większych miastach na spotkaniach z lokalnymi mieszkańcami z pociągu wysiadało po 20 osób. (Podobne pociągi krążyły po Słowacji także po nowym roku, przed pierwszymi demokratycznymi wyborami).
28 listopada w Pradze odbyło się drugie spotkanie komunistycznego rządu z Forum Obywatelskim. Strony uzgodniły, że artykuł w konstytucji dotyczący przewodniej roli partii komunistycznej zostanie usunięty, uzgodniono także nowe złożenie rządu.
29 listopada parlament zatwierdził usunięcie art. 4 z konstytucji o kierownictwie partii komunistycznej, zmieniono także art. 6 w sprawie statusu Frontu Narodowego oraz art. 16 dotyczący stosowania marksizmu-leninizmu w polityce, edukacji i wychowaniu. Zmiany te de facto oznaczały koniec 40-letniego monopolu partii komunistycznej.
W Słowackim Teatrze Narodowym odbyło się spotkanie OF i VPN. Przy wspólnym stole zasiedli Ján Budaj, Josef Vavrošuek, Marta Kubišová, Václav Havel, Ivan Havel, Šimon Pánek i Milan Kňažko.
6 grudnia 1989
Trasę z Bratysławy przez Żylinę do Koszyc przejechał rewolucyjny pociąg. W pociągu było ponad 1000 osób, w tym studenci, członkowie Radošinskiego Teatru Naiwnego (Radošinské naivné divadlo), aktorzy i innych aktywiści. W większych miastach na spotkaniach z lokalnymi mieszkańcami z pociągu wysiadało po 20 osób. (Podobne pociągi krążyły po Słowacji także po nowym roku, przed pierwszymi demokratycznymi wyborami).
10 grudnia 1989
Ostatni komunistyczny prezydent Gustáv Husák podał się do dymisji i w celu przygotowania wolnych wyborów utworzono nowy czechosłowacki „rząd porozumienia narodowego”.
W tym dniu obchodzony jest również Światowy Dzień Praw Człowieka i właśnie w tym dniu odbył się masowy marsz Słowaków z Bratysławy do Hainburga (austriackie miasteczko znajdujące się tuż przy granicy), w którym wzięło udział około 150 000 osób. Słowacy i Czesi po latach uwięzienia we własnym kraju mogli dostać się za znienawidzony drut kolczasty i na własne oczy zobaczyć kapitalistyczne zachodnie państwa. Dla wielu był to jeden z najbardziej emocjonalnych momentów całej rewolucji.
29 grudnia 1989
Václav Havel został nowym prezydentem. Jednocześnie uzgodniono, że pierwsze wolne i demokratyczne wybory w Czechosłowacji odbędą się w czerwcu 1990 r.
Zakończyły się rok 1989, a wraz z nim na wysypisko historii wyrzucono komunistyczny reżim, który przez ponad 40 lat uciszał swoich krytyków, naruszał prawa człowieka i popełniał przestępstwa przeciwko swoim obywatelom. Wygrała wolność!
Zakończyły się rok 1989, a wraz z nim na wysypisko historii wyrzucono komunistyczny reżim, który przez ponad 40 lat uciszał swoich krytyków, naruszał prawa człowieka i popełniał przestępstwa przeciwko swoim obywatelom. Wygrała wolność!
Mam nadzieję, że mój artykuł przybliżył Wam wydarzenia z listopada 1989 roku i pomoże zrozumieć historię Słowacji.
A jeśli już wiecie czym była Aksamitna Rewolucja to polecam Wam artykuł o tym, jak wydarzenia z 1989 stanęły na przeszkodzie budowie metra w Bratysławie.
Sprawdź w quizie, co wiesz o Aksamitnej Rewolucji!
Jeśli spodobał Ci się mój wpis, to będzie mi miło, jeśli:
✦ zostawisz tu swój komentarz
✦ polajkujesz mój fanpage
✦ udostępnisz ten wpis swoim znajomym
Podczas pisania tego artykułu korzystałam z:
[1] za: 17 listopada. W: Wikipedia. Artykuł dostępny online, dostęp 31.10.2019
Najdôležitejšie momenty nežnej revolúcie. W: soda.o2.sk. Artykuł w j.słowackim dostępny online, dostęp 30.10.2019
Nežná revolúcia: Štyridsať rokov sa zrútilo za necelé dva mesiace. W: tvnoviny.sk. Artykuł w j.słowackim dostępny online. Dostęp 30.10.2019
Nežná revolúcia. W: Wikipedia. Artykuł w j.słowackim dostępny online, dostęp 30.10.2019
Nežná revolúcia: ako padol komunistický režim u nás. W: sme.sk. Artykuł w j.słowackim dostępny online, dostęp 31.10.2019
Fot w nagłównu: By Jiří Sedláček - Own work Použité obrázky: File:Havla 1989.jpg File:Hand 2.svg, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=76565139
Brak komentarzy: